KOŠTANA SRŽ je sunđerasto tkivo koja se nalazi u nekim kostima u telu, uključujući kukove i butne kosti. U koštanoj srži se nalaze nezrele ćelije, koje se često zovu i matične ćelije.
Mnoge osobe sa karcinomom krvi (leukemija, limfom), srpastom anemijom i sličnim teškim oboljenjima se leče transplantacijom koštane srži.
Da bi telo normalno funkcionisalo, potrebna mu je zdrava koštana srž i zdrave ćelije u njoj. Kada dođe do nekog oboljenja koštane srži, ona ne može više da funkcioniše kako treba. Tada se obično radi presađivanje koštane srži. Nekim pacijentima je to i jedina nada za izlečenje.
Najvažnije o koštanoj srži
Evo šta treba da znate o koštanoj srži u najkraćim crtama. O svemu tome ćemo detaljnije pisati u nastavku teksta.
- Košana srž svakodnevno stvori oko 200 milijardi novih crvenih krvnih zrnaca, belih krvnih zrnaca i krvnih pločica.
- U koštanoj srži se nalaze mezonhimalne i hematopoetske matične ćelije.
- Postoji nekoliko oboljenja koja pogađaju koštanu srž i sprečava pretvaranje matičnih u zdrave i funkcionalne ćelije.
Šta je koštana srž?
Koštana srž je meko, želatinasto tkivo koja se nalazi u medularnim šupljinama, odnosno unutar kostiju. Dve vrste koštane srži su crvena koštana srž (mijeloidno tkivo) i žuta koštana srž.
Kroz obe vrste koštane srži prolaze kapilari.
Koštana srž svakodnevno stvori oko 200 milijardi novih krvnih ćelija. Većina krvnih ćelija potiče upravo iz koštane srži.
Funckija koštane srži
Većina crvenih i belih krvnih zrnacai krvnih pločica se stvara u crvenoj koštanoj srži. Žuta koštana srž stvara masnoće, hrskavicu i kost.
Bela krvna zrnca u proseku žive između nekoliko sati i nekoliko dana, krvne pločice oko 10 dana, a crvena krvna zrnca oko 120 dana. Kako ćelije odumiru, koštana srž stvara nove.
Određena oboljenja mogu izazvati proizvodnju još više krvnih ćelija. To se može desiti kada u tkivima nema dovoljno kiseonika, ako je došlo do gubitka krvi ili anemije ili ako broj crvenih krvnih zrnaca naglo opadne. Kada se to desi, bubrezi počinju da luče eritropoetin, hormon koji stimuliše koštanu srž da stvara još više krvnih ćelija.
Koštana srž stvara i oslobađa više belih krvnih zrnaca kao odgovor na infekciju, a više trombocita kao odgovor na krvarenje. Ako dođe do ozbiljnijeg krvaranja, žuta koštana srž se aktivira i pretvara u crvenu.
Zdrava koštana srž je jako bitna za mnoštvo telesnih funkcija.
Transplantacija koštane srži
Transplantacija ili presadjivanje koštane srži se radi iz više razloga.
- Obično se radi presadjivanje obolele, disfunkcionalne koštane srži novom. To se radi u slučajevima bolesti: leukemije, aplastične anemije i anemije srpastih ćelija.
- Koštana srž može regenerisati imuni sistem koji će se efikasnije boriti protiv leukemije ili drugih vrsta karcinoma koji se ne mogu lečiti hemioterapijom niti radioterapijom.
- Nova koštana srž može obnoviti i zameniti staru nakon većih doza hemioterapije ili radioterapije koje su se koristile za lečenje maligniteta.
- Presađivanje zdrave koštane srži može sprečiti oštećenja zbog genetskih bolesti (Harlerov sindrom, adrenoleukodistrofija).
Matične ćelije se nalaze na četiri mesta:
- embrionu
- koštanoj srži
- perifernoj krvi
- pupčanoj vrpci
Matične ćelije se mogu uzeti iz bilo kog od ovih izvora (osim iz embriona).
Transplantacija hematopoetskih matičnih ćelija podrazumeva intravensku infuziju matičnih ćelija koje se uzimaju iz koštane srži, krvi ili krvi iz pupčane vrpce.
Matične ćelije se koriste za ponovno uspostavljanje hematopoetske funkcije kod pacijenata čija koštana srž i/ili imuni sistem ne funkcionišu kako treba.
Širom sveta se tokom jedne godine uradi oko 50.000 transplantacija hepatopoetskih matičnih ćelija, 28.000 autolognih transplantacionih procedura i 21.000 alogenih transplantacija.
Ovaj broj se svake godine povećava za 10 do 20 procenata. Ovakve procedure predstavljaju manji rizik od oštećenja organa, infekcija i teških komplikacija koje se često zovu “kalem protiv domaćina”.
U jednoj studiji, od 854 pacijenta koja su preživela dve godine nakon autologne transplantacije hepatopoetskih matičnih ćelija zbog nekog maligniteta krvi, 68,8 posto je živelo još 10 godina.
Transplantacija koštane srži je danas jedan od najperspektivnijih načina lečenja disfunkcija koštane srži, gde spada i leukemija.
Presađivanje pomaže organizmu da povrati sposobnost stvaranja zdravih krvnih ćelija u optimalnom broju. Presađivanjem koštane srži se mogu lečiti i kancerogena i nekancerogena oboljenja.
Kancerogena oboljenja mogu, ali i ne moraju napadati krvne ćelije, ali tretman za karcinom često uništava sposobnost organizma da stvara zdrave krvne ćelije.
Osobe koje imaju karcinom obično idu na hemioterapiju pre presađivanja. Tako se uništava i obolela koštana srž.
Donor je uglavnom neki član porodice. Od njega se uzima koštana srž i priprema za presađivanje.
Bolesti koje se leče transplantacijom koštane srži
Pošto je funkcija koštane srži bitna za mnoge organe, postoji dosta oboljenja, uključujući i karcinom, koja mogu dovesti do problema sa koštanom srži.
Postoji nekoliko oboljenja koja pogađaju koštanu srž i sprečava pretvaranje matičnih u zdrave i funkcionalne ćelije.
Leukemija, Hodžkinov limfom i drugi oblici limfoma gotovo uvek dovode do oštećenja koštane srži i njene sposobnosti da stvara i uništava matične ćelije.
Ispitivanje koštane srži pomaže u postavljanju dijagnoze sledećih oboljenja:
- leukemija
- multipli mijelom
- Gošeova bolest
- neuobičajeni slučajevi anemije
- druga hematološka oboljenja
Lečenje matičnim ćelijama se danas primenjuje kod sve više oboljenja.
Više od polovine autolognih transplantacija se radi kako bi se lečio multipli mijelom i ne-Hodžkinov limfom. Alogenim transplantacijama se obično leče rak krvi i limfnih žlezda.
Karcinomi krvi su češći nego što mislimo. Često je presađivanje koštane srži jedini lek.
Trećina pacijenata ima adekvatnog donora u porodici. Međutim, ostali moraju da traže drugog donora.
Testovi koštane srži
Testovi koštane srži pomažu u postavljanju dijagnoze nekih oboljenja, posebno onih vezanih za krv i organe koji je stvaraju. Testiranje koštane srži pruža vredne informacije o sadržaju gvožđa u organizmu i stvaranju krvnih ćeljia.
Aspiracija koštane srži se radi uz pomoć šuplje igle kojom se uzima mali uzorak (oko 1 ml) koštane srži za pregled pod mikroskopom.
Uzorak se obično uzima iz kuka, grudne kosti kod odraslih ili gornjeg dela tibije (veće kosti u donjem delu noge) kod dece.
Aspiracija se radi samo kada se na osnovu klasičnih testova krvi zaključi da je to neophodno.
Autor teksta Dr. Bojan Radovanovic
