Neuropatija je termin kojim se označava problem sa nervima, najčešće perifernim nervima, za razliku od centralnog nervnog sistema (mozak i kičmena moždina). Drugim rečima, neuropatija je bolest perifernih nerava koji su zaduženi za mišiće, kožu i unutrašnje organe.
Neuropatiju srećemo kod brojnih osnovnih oboljenja. Ona može da se javi i bez uzroka koji je moguće dijagnostikovati, oblik koji lekari nazivaju idiopatska neuropatija.
Osnovne činjenice o neuropatiji
Ovo su neki od najznačajnijih podataka o neuropatiji. U nastavku članka ćemo se detaljno baviti ovim poremećajem koji pogađa nerve nogu, ruku, lica…
- Neuropatija je komplikacija brojnih različitih oboljenja i često se javlja.
- Kod neuropatije su zahvaćene tri vrste nerava: autonomni nervi, motorni nervi i senzorni nervi.
- Ponekad je zahvaćen samo jedan nerv ili grupa iste vrste nerava. Belova paraliza je tipičan primer gde dolazi do oštećenja facijanog nerva, što utiče na mišiće i kožu lica.
- Fizička trauma, ponavljajuća povreda, infekcija, problemi sa metabolizmom, izlaganje toksinima i neki lekovi mogu da dovedu do pojave neuropatije.
- U najvećem broju slučajeva neuropatija se sreće kod osoba obolelih od dijabetesa.
- Kod neuropatije koja je komplikacija dijabetesa, moguće je da i do 50% pacijenata nema nikakve simptome.
- Testiranje na neuropatiju je rutinski deo nege kod dijabetesa.
- Premda neuropatija ne može da se izleči, moguće je da se lečenje usmeri na uzročno oboljenje.
- Kod toksičnih neuropatija prestanak izlaganja toksinu ili ukidanje leka koji je krivac, može da zaustavi dalje oštećenje nerava.
Šta je neuropatija ?
Termin neuropatija obuhvata široke oblasti i brojne nerve, međutim, problem koji izaziva zavisi od vrste zahvaćenih nerava:
- Senzorni nervi (nervi koji kontrolišu osećaje) – javljaju se trnci, bol, utrnulost ili slabost u stopalima i šakama. (senzorna neuropatija)
- Motorni nervi (čiji ogranci snabdevaju mišiće impulsima i omogućavaju pokrete) – javlja se slabost u stopalima i šakama.(motorna neuropatija)
- Autonomni nervi (nervi koji kontrolišu sisteme organizma poput creva i bešike) – javljaju se promene u otkucajima srca i krvnom pritisku ili znojenje. (autoimuna neuropatija=
Brojni su uzroci neuropatije, a bilo koji broj nerava iz pomenutih grupa može da bude zahvaćen u bilo kom trenutku.
- Mononeuropatija se odnosi na slučajeve kada je zahvaćen samo jedan nerv.
- Polineuropatija znači da je zahvaćeno nekoliko nerava.
Uzroci neuropatije
Oko 30% neuropatija spada u idiopatske, što znači da im je uzrok nepoznat.
Brojna oboljenja i faktori mogu da budu uzrok perifernih neuropatija:
- Dijabetes – najčešći uzrok hronične periferne neuropatije. Visok nivo šećera u krvi, kod osoba koje loše kontrolišu dijabetes, oštećuje nerve.
- Nedostatak vitamina B12, odnosno folata – može da izazove oštećenje nerava i perifernu neuropatiju.
- Lekovi – kao što su neki medikamenti za hemoterapiju i lekovi za HIV, mogu da dovedu do oštećenje perifernih nerava.
- Otrovi (toksini) – poput insekticida i rastvora mogu da budu uzrok oštećenja perifernih nerava.
- Kancer – posebno neki njegovi oblici poput limfoma i multipli mijeloma, kod pacijenata mogu da dovedu do pojave periferne neuropatije.
- Preterivanje u alkoholu – jer visok nivo alkohola u organizmu izaziva oštećenje nerava.
- Hronične bolesti bubrega – kod kojih bubrezi ne funkcionišu normalno pa dolazi do disbalansa soli i hemikalija, mogu da budu uzrok periferne neuropatije.
- Hronične bolesti jetre – koje dovode do insuficijencije jetre, poput ciroze, uzrok su oštećenja nerava, najčešće senzornih.
- Povrede – prelomi kostiju i tesan gips, vrše direktan pritisak na nerve.
- Infekcije – kao što su herpes zoster, HIV i lajmska bolest, dovode do oštećenja perifernih nerava.
- Gilen-Bareov sindrom – je posebna vrsta periferne neuropatije koju izaziva infekcija.
- Bolesti vezivnih tkiva – kao što su reumatoidni artritis, Sjorgenov sindrom i sistemski lupus, takođe izazivaju periferne neuropatije.
- Neka zapaljenska oboljenja – uključujući sarkoidozu i celijakiju, takođe mogu da izazovu perifernu neuropatiju.
- Nasledne bolesti – su takođe uzrok periferne neuropatije, na primer, Šarko-Mari-Tutov sindrom i Fridrajhova ataksija.
- Idiopatija – odnosno nepostojanje specifičnog uzroka periferne neuropatije, sreće se kod manjeg broja osoba. Ova pojava je poznata kao idiopatska periferna neuropatija.
Periferna neuropatija
- Periferne neuropatije su česte.
- Njihova učestalost u opštoj populaciji se kreće između 11 i 20%.
- Može da se javi u bilo kom životnom dobu ali je najčešća među starijim osobama (preko 60-te).
- Jedno istraživanje iz 1999. godine je pokazalo između 8 i 9% zdravstvenih osiguranika ima perifernu neuropatiju kao primarnu ili sekundarnu dijagnozu.
Dijabetična neuropatija
Najčešći uzrok dijabetične neuropatije je dijabetes.
Visok nivo šećera u krvi dovodi do oštećenja zidova sićušnih krvnih sudova koji snabdevaju kiseonikom i hranljivim materijama nerve koji se nalaze na krajevima šaka i stopala, kao i u vitalnim organima (bubrezi, srce) i očima.Zbog ovoga se najčešće javlja neuropatija nogu i stopala.
Ovo za posledicu ima oštećenje kože i gubitak osećaja, što stopala čini još podložnijima oštećenjima.
Prema podacima Klinike za neurologiju Kliničkog centra Srbije, u dijabetične neuropatije su jedna petina svih neuropatija ukupno. Ove komplikacija dijabetesa se javljaju u čak 50 – 70% svih obolelih. Posebno su izražene kod dugogodišnjih dijabetičara i kod pacijenata sa lošim tretmanom bolesti.
Neuropatija simptomi
Simptomi neuropatije zavise od vrste neuropatije tj. da li je u pitanju senzorna, motorna ili autoimuna neuropatija.
Senzorna neuropatija
Simptomi senzorne neuropatije su:
- trnci i utrnulost
- žmarci i preosetljivost
- pojačan bol ili gubitak osećaja za bol
- gubitak osećaja za toplotu
- gubitak koordinacije i propriocepcije (prepoznavanje položaja sopstvenog tela u prostoru)
- žareći, probadajući, peckavi, dosadni ili sevajući bolovi koji se pojačavaju noću
- promene na koži, kosi i noktima
- čirevi na stopalima i nogama, infekcije i gangrena
Bol u stopalu je najčešći razlog zbog kojeg osobe sa dijabetesom traže lekarsku pomoć zbog neuropatije, a gubitak osećaja može da bude uzrok povreda.
Motorna neuropatija
Simptomi motorne neuropatije su:
- mišićna slabost – usled koje dolazi do nestabilnosti i otežanog obavljanja malih pokreta, kao što je zakopčavanje košulje
- trošenje mišića (gubitak mišićne mase)
- trzanje mišića i mišićni grčevi
- paraliza mišića
Autonomna neuropatija
Simptomi autoimune neuropatije su:
- vrtoglavica i gubitak svesti (zbog naglih promena nivoa krvnog pritiska)
- ubrzano lupanje srca
- smanjeno znojenje
- teško podnošenje toplote
- gubitak kontrole nad bešikom koji dovodi do inkontinencije ili retencije mokraće
- nadimanje, konstipacija i dijareja
- otežano postizanje i održavanje erekcije (impotencija)
Primeri mononeuropatija
- Postherpetična neuralgija – koja se javlja nakon herpesa zostera – izaziva senzornu neuropatiju koja može da traje mesecima nakon povlačenja osipa
- Paraliza ulnarnog nerva – nastupa nakon povrede lakta
- Sindrom karpalnog tunela (kanala) – je posledica kompresije nerava (kompresivna neuropatija) s donje strane ručnog zgloba
- Paraliza peronealnog nerva – koju izaziva kompresija nerva noge koji se proteže oko vrata fibule (cevanice/lišnjače, kosti koja se nalazi između kolena i gležnja)
- Paraliza radijalnog nerva – do koje dolazi kada je ruka duže vreme tokom sna prebačena preko naslona stolice
- Belova paraliza – je neuropatija jednog nerva (facijalnog nerva) koja zahvata jednu polovinu lica
Dijagnostikovanje neuropatije
Istorija bolesti:
- simptomi
- opšte zdravlje
- porodična istorija neuropatija
- lekovi koji se trenutno uzimaju ili su nedavno korišćeni
- izlaganje nekim otrovima (toksinima)
- konzumiranje alkohola
- istorija polnog (seksualnog) života
Pregledi:
- detaljni pregled kože
- provera pulsa
- provera osećaja
- provera osećaja za vibraciju pomoću zvučne viljuške
- provera refleksa tetiva
Ispitivanje provodljivosti nerava:
- ispitivanje provodljivosti nerava meri brzinu kojom nervi šalju signale
- posebne elektrode se postavljaju na kožu pacijenta iznad nerva koji se ispituje
- ove elektrode odašilju slabe električne impulse, slične elktrošokovima male jačine, koji stimulišu nerv
- druge elektrode beleže električnu aktivnost nerva
- udaljenost koju prelazi impuls od jedne do druge elektrode i vreme koje je za to potrebno, omogućavaju izračunavanje brzine nervnog impulsa
- kod periferne neuropatije ova brzina je smanjena
Elektromiografija:
Elektromiografija (EMG) je dijagnostička tehnika koja se koristi za dijagnostikovanje mišićne slabosti kao posledice neuropatije.
- ispitivanje služi za posmatranje električne aktivnosti mišića
- veoma tanka igla, na koju je priključena elektroda, uvodi se u mišić kroz kožu
- ova igla je povezana sa aparatom za beleženje koji se zove osciloskop
- način na koji mišić reaguje na nervnu stimulaciju potom može da se posmatra i beleži pomoću osciloskopa
- kod periferne neuropatije električna aktivnost mišića će biti abnormalna
Biopsija nerva:
Tehnika dijagnostikovanja pri kojoj se uzima mali uzorak nerva koji se ispituje pod mikroskopom.
Biopsija kože:
- ovo je novija tehnika koja se koristi za ispitivanje perifernih nerava
- koristi se za dijagnostikovanje ranog stadijuma periferne neuropatije, kao i za posmatranje napredovanja neuropatije i delovanja terapije
- pored ostalog, meri se i gustina nervnih vlakana u uzorku kože
- kod periferne neuropatije je gustina nervnih vlakana manja
Lečenje neuropatije
Bilo da neuropatija zahvata samo jedan nerv ili više njih, često se cilja na lečenje osnovnog oboljenja, međutim, ako to stanje ne može da se popravi, lečenje se okreće ka ublažavanju simptomskih bolova.
- lečenje osnovnog oboljenja
- kontrola simptoma neuropatije
- sprečavanje pogoršanja stanja
Adresovanje osnovnog oboljenja je i preventivna strategija, posebno protiv dijabetične neuropatije, kod koje visok nivo šećera u krvi dovodi do oštećenja nerava.
Kod toksične neuropatije jednostavan prestanak izlaganja toksinu na koji se sumnja ili isključenje iz terapija leka koji se smatra krivcem, zaustaviće dalje oštećenje nerava koje je uzrok neuropatije.
Dostupni su i lekovi koji ublažavaju bol i smiruju osećaj žarenja, utrnulosti i mravinjanja. Neki od ovih medikamenata su poznati po tome što se koriste za lečenje drugih oboljenja, međutim, po svemu sudeći, pomažu i osobama sa nervnim oštećenjima.
Lekovi za lečenje neuropatskog bola
- antiepileptici – gabapentin, pregabalin, karbamazepin
- antidepresivi inhibitori ponovnog preuzimanja serotonina i noradrenalina (SNRI) – duloksetin i venlafaksin
- triciklični antidepresivi (TCA) – amitriptilin, nortriptilin, desipramin i imipramin
- opioidni analgetici – oksikodon i tramadol (kod ovih lekova postoji upozorenje na bezbednosne rizike)
- flasteri sa lokalnim anestetikom – lekar može da prepiše i flastere koji sadrže lokalni anestetik lidokain, radi privremenog lokalizovanog ublažavanja bola; ovi flasteri su obično prilično veliki i mogu da se iseku na potrebnu veličinu
- lečenje autonomnih problema kod dijabetične neuropatije – kada dijabetes ošteti autonomne nerve, mogu da budu poremećene automatske funkcije organizma; ovi problemi se leče promenama u načinu života i medikamentima
- urinarni simptomi – ovde se primenjuju tehnike za kontrolu bešike poput vežbi za tempirano mokrenje, kao i pomagala koja služe za sprečavanje isticanja mokraće; primenjuju se i lekovi poput antiholinergika/antispazmodika, a isto tako i kombinacija ovih pristupa
- problemi sa varenjem – gastropareza (usporeno pražnjenje želuca) može da se kontroliše promenama u načinu ishrane, kao i dijareja, konstipacija i mučnina za koje postoje lekovi
- ortostatska (posturalna) hipotenzija (nizak krvni pritisak u stajaćem položaju) – može da se kontroliše izbegavanjem alkohola, uzimanjem obilnih količina vode i sporim ustajanjem, mada u nekim slučajevima lekari preporučuju i kompresivne zavoje i lekove
- polna disfunkcija – kod nekih muškaraca ovo može da se leči primenom lekova poput sildenafila i tadalafila
- za ublažavanje bola – može da se koristi ekstrakt čili papričica koji se zove kapsaicin, a koji je dostupan u obliku krema i flastera
- terapije bez upotrebe lekova i komplementarne metode lečenja – mogu da budu korisni dodaci za ublažavanje simptoma postherpetične neuropatije
- praktične mere – podrazumevaju nošenje odeće koja izaziva manje iritacija, kao što je pamučna odeća, prekrivanje osetljivih površina plastičnim oblogama za rane ili elastičnom PVC folijom za domaćinstvo, kao i korišćenje hladnih pakovanja (ukoliko hladnoća ne pogoršava stanje)
- terapije za ublažavanje stresa i komplementarne terapije – takođe pomažu nekim pacijentima (uz redovno uzimanje lekova), a u njih spadaju meditacija i druge tehnike relaksacije, masaža, akupunktura i vitaminska terapija
Lečenje mononeuropatije
- Kada neuropatiju izaziva kompresija samo jednog nerva, lečenje je slično bez obzira na vrstu nerva i zavisi od toga da li je pritisak na nerv stalan ili nepostojan.
- Neuropatija u obliku paralize ulnarnog, radijalnog ili peronealnog nerva, može da bude prolazna i reverzibilna. Dovoljno je da izbegavate uzrok kompresije nerva, na primer, da se ne oslanjate na lakat ako imate paralizu ulnarnog nerva.
- U druge konzervativne metode lečenja spadaju mirovanje, tople obloge i kratkoročna terapija lekovima koja služi za ublažavanje upale.
- Kod sindroma karpalnog tunela u konzervativnu terapiju spadaju udlage za ručni zglob, kortikosteroidi koji se uzimaju oralno ili u obliku injekcija i ultrazvučna terapija. Operacija kojom se oslobađa uklješteni nerv je poslednje sredstvo koje se primenjuje kada nijedna terapija ne daje rezultate.
- Ukoliko se neuropatija jednog nerva pogoršava uprkos konzervativnim merama, operacija može da bude neophodna. Ako je pritisak na nerv stalan, na primer, usled tumora, lečenje se takođe oslanja na hirurški zahvat.
Javite se lekaru u bilo kom stadijumu, uključujući i početnu i hroničnu pojavu, ako osetite:
- jake bolove
- bolove koji značajno utiču na dnevne aktivnosti i kvalitet života
- da je došlo do pogoršanja osnovnog oboljenja koje izaziva neuropatski bol
Lečenje dijabetične neuropatije
Tretman dijabetične neuropatije može da bude pravi izazov. Postoje brojna uputstva za tretman dijabetične neuropatije, međutim, njihova valjanost nije sistematično procenjena ili upoređivana. Kvalitet brojnih uputstava za tretman dijabetične neuropatije trebalo bi da se poboljša. Buduća ispitivanja bi trebalo da budu usmerena na stvaranje međunarodno prihvaćenih i na dokazima zasnovanih smernica koje bi mogle da se koriste pri donošenju odluka koje će poboljšati negu pacijenata.
Prognoze
Izgledi i prognoze kod perifernih neuropatija se razlikuju u zavisnosti od osnovnog oboljenja i vrste zahvaćenih nerava.
Neki slučajevi se poboljšavaju tokom vremena ako se leči osnovno oboljenje, dok kod nekih osoba oštećenje može da bude trajno ili da se postepeno pogoršava tokom vremena.
