REFLUKS KISELINE, ili gastroezofagealni refluks, relativno je često stanje karakteristično po žarećem bolu, poznatom i kao gorušica, u donjoj regiji grudnog koša.Ova pojava nastaje kada se želudačna kiselina vraća nagore u jednjak.
Gastroezofagealna refluksna bolest (GERB) dijagnostikuje se kada se refluks kiseline javlja više od dva puta nedeljno.
GERB je jedno od najčešćih oboljenja zbog koga se pacijenti obraćaju gastroenterologu, mada se tačni brojevi razlikuju, jer prevalencija varira u zavisnosti od geografskog područja.
U zapadnim zemljama, prema statistikama, od GERB pati od 20 – 30% populacije.
U našoj zemlji prevalencija svih oblika ove bolesti je oko 40%, oko 14% populacije ima nedeljne simptome (gorušicu), a dnevne od 4 – 7%. Simptomi bolesti koji traju duže od nedelju dana javljaju se kod 20% opšte populacije.
Hronična gorušica može da dovede do ozbiljnih komplikacija.
Ukratko o refluksu kiseline
Ovo su neke najbitnije činjenice o refluksu kiseline iz želuca. Više detalja možete da nađete u nastavku članka.
- Refluks kiseline, ili gastroezofagealni refluks, poznat je i kao gorušica, žgaravica ili piroza.
- Do refluksa kiseline dolazi kada kiseli sadržaj želuca počne da se penje nazad u ezofagus (jednjak).
- Refluks kiseline izaziva žareći bol u donjoj regiji grudnog koša, obično nakon jela.
- U faktore načina života spadaju gojaznost i pušenje.
- Najčešće se leči lekovima, koji se dobijaju uz recept ili nabavljaju u slobodnoj prodaji.
Povezano> Žgaravica u želucu i grlu: 13 jednostavnih lekova za brzo olakšanje
Uzroci
Refluks kiseline je vraćanje manje količine želudačnog sadržaja kroz jednjak (ezofagus) do ždrela (farinksa). (Funkcija jednjaka je da hranu iz usta transportuje kroz ždrelo do želuca.)
Želudac sadrži hlorovodoničnu kiselinu, jaku kiselinu koja pospešuje razlaganje hrane i štiti od patogena, kao što su bakterije.
Sluzokoža želuca je posebno prilagođena da ga štiti od ove jake kiseline, ali jednjak nije zaštićen.
Prstenasti mišić, gastroezofagealni sfinkter (donji ezofagealni sfinkter, ili DES), obično funkcioniše kao ventil koji hranu propušta u želudac, ali ne dozvoljava da se ona vrati u jednjak. Kada ovaj ventil popusti, sadržaj želuca se regurgitira (vraća) u jednjak i javljaju se simptomi refluksa kiseline, kao što je gorušica.
Faktori rizika
GERB pogađa osobe svih uzrasta, ponekad iz nepoznatih razloga. Često je posledica načina života, ali može da se javi i usled uzroka koji ne mogu uvek da se spreče.
Jedan od uzroka koje je nemoguće sprečiti je i hijatus hernija (želudačna kila). Procep u dijafragmi omogućava gornjem delu želuca da prodre u grudni koš (toraks), ponekad dovodeći do pojave GERB.
Drugi faktori rizika mogu mnogo lakše da se kontrolišu:
- gojaznost
- pušenje (aktivno ili pasivno)
- nizak nivo fizičke aktivnosti
- medikamenti, uključujući lekove za astmu, blokatore kalcijumskih kanala, antihistaminike, analgetike, sedative i antidepresive
I trudnoća može da izazove refluks kiseline, jer su unutrašnji organi izloženi dodatnom pritisku.
Ishrana
U hranu i prehrambene navike, koje se dovode u vezu sa refluksom kiseline, spadaju:
- kofein
- alkohol
- visoki unos kuhinjske soli
- ishrana koja sadrži malo dijetalnih vlakana
- ležanje u periodu od 2 – 3 sata nakon obroka
- konzumiranje čokolade, gaziranih napitaka i kiselih sokova
Skorašnja studija ukazuje da kod lečenja refluksa kiseline, izbor ishrane može da bude podjednako delotvoran kao i upotreba inhibitora protonske pumpe (IPP).
Lečenje
Glavne načini za lečenje refluksa kiseline su:
- inhibitori protonske pumpe (IPP), kao što su omeprazol, rabeprazol i ezomeprazol
- H2 blokatori, kao što su cimetidin, ranitidin i famotidin
- lekovi koji se nabavljaju u slobodnoj prodaji, kao što su antacidi
- lekovi koji sadrže algininsku kiselinu, uključujući i gaviskon
Glavna terapija za osobe kod kojih se ponavlja refluks kiseline, a pate od GERB su ili IPP ili H2 blokatori, drugim rečima, medikamenti.
IPP i H2 blokatori smanjuju proizvodnju kiseline u ublažavaju moguće oštećenje do koga može da dođe usled refluksa kiseline.
Ovi lekovi su uglavnom bezbedni i delotvorni, ali kao i svi lekovi koji se dobijaju uz recept, nisu podesni za sve pacijente sa refluksnom bolešću i mogu da izazovu neželjena dejstva.
Lekovi u slobodnoj prodaji
Kod osoba koje pate od gorušice ili loše probave, koje mogu da budu povezane sa povremenim okidačima u namirnicama i pićima, lekovi iz slobodne prodaje mogu da ublaže kiselost želudačnog sadržaja.
Ove formulacije u obliku tečnosti i tableta zovu se antacidi, a na tržištu postoje brojne vrste sa sličnom delotvornošću. Možda neće delovati, a svaka redovna upotreba mora da bude odobrena od strane lekara.Najpoznatiji su Ranisan i Ranitadin koji se mogu kupiti bez recepta.
Antacidi pružaju brzo ali kratkoročno olakšanje, tako što smanjuju kiselost sadržaja želuca.
Oni sadrže hemijska jedinjenja, kao što su kalcijum karbonat, natrijum bikarbonat, aluminijum i magnezijum hidroksid. Osim toga, oni mogu da spreče apsorpciju hranljivih materija i vremenom dovedu do nutritivnog deficita.
Lekovi koji sadrže algininsku kiselinu (gaviskon)
Gaviskon je verovatno najpoznatija terapija protiv gorušice. On ima drugačiji način delovanja od antacida. Lekovi sa algininskom kiselinom, kao što je gaviskon, donekle se razlikuju po sastavu, ali uglavnom sadrže neki antacid.
Algininska kiselina deluje tako što stvara mehaničku barijeru za želudačnu kiselinu, proizvodeći penušavi gel, koji se formira na vrhu želudačnog sadržaja.
Svaki refluks je usled toga relativno bezazlen, jer se sastoji od algininske kiseline, a ne štetne želudačne kiseline.
Aktivni sastojak – alginat – prirodno se nalazi u smeđim morskim algama.
Druge mogućnosti za lečenje
U druge moguće metode za lečenje refluksa kiseline spadaju:
- sukralfat koji stvara prirodnu barijeru za kiselinu
- kalijum-kompetitivni blokator kiseline
- lekovi za smanjenje prolaznog opuštanja donjeg ezofagealnog sfinktera (TLESR)
- agonisti GABA(B) receptora
- mGluR5 anatagonisti
- prokinetici
- modulatori bola
- triciklični antidepresivi (TCA)
- selektivni inhibitori preuzimanja serotonina (SSRI)
- teofilin, inhibitor serotinin-norepinefrin preuzimanja
AKO je GERB poprimila teži oblik i ne reaguje na lečenje medikamentima, možda će biti neophodna operacija poznata kao fundoplikacija (obmotavanje jednjaka gornjim delom želuca, čime se sprečava refluks).
Način života
U korisne promene životnih navika spadaju:
- poboljšanje držanja tela, na primer, sedenje u uspravnijem položaju
- nošenje komotne odeće
- smanjenje telesne težine kod predgojaznosti i gojaznosti
- izbegavanje većeg pritiska na trbuh, koji izazivaju, na primer, jako stegnuti pojasevi ili vežbe za trbušne mišiće
- prestanak pušenja
Simptomi
Refluks kiseline obično izaziva gorušicu, bez obzira da li je u pitanju pojedinačni slučaj usled prejedanja ili uporna gastroezofagealna refluksna bolest (GERB).
Gorušica je neprijatan osećaj pečenja koji se penje ka vratu i grlu. Želudačna kiselina u nekim slučajevima može da dospe do zadnjeg dela grla, stvarajući gorak ili kiseo ukus.
Ako se gorušica javlja dva ili više puta nedeljno, takvo stanje je poznato kao GERB (gastroezofagealna refluksna bolest).
U druge simptome GERB spadaju:
- suvi, uporni kašalj
- šištanje prilikom disanja
- astma i ponavljajuća pneumonija (upala pluća)
- mučnina
- povraćanje
- problemi sa grlom, kao što su grlobolja, promuklost ili laringitis (upala grkljana)
- otežano ili bolno gutanje
- bol u grudima ili gornjem delu trbuha
- erozija zuba (smanjenje zubnog tkiva)
- zadah, odnosno neprijatan miris iz usta
Rizici i komplikacije
Bez lečenja GERB može da dovede do ozbiljnih, dugotrajnih komplikacija, uključujući i povećan stepen rizika za oboljevanje od raka.
Stalno izlaganje jednjaka želudačnoj kiselini može da dovede do njegovog oštećenja, usled čega mogu da nastanu:
- ezofagitis (upala sluzokože jednjaka) – sluzokoža jednjaka je upaljena, izaziva iritaciju, krvarenje i ulceracije (zagnojene ranice) u nekim slučajevima
- strikture (suženja) jednjaka – oštećenja izazvana želudačnom kiselinom mogu da dovedu do stvaranja ožiljaka i otežanog gutanja, jer je jednjak sužen usled nakupljanja ožiljačnog tkiva, pa hrana može da zastaje prilikom prolaska kroz njega
- Baretov jednjak – ozbiljna komplikacija kod koje, usled stalnog izlaganja želudačnoj kiselini, dolazi do promena na ćelijama i tkivu sluzokože jednjaka i potencijalnog prerastanja u ćelije raka
Ezofagitis i Baretov jednjak dovode se u vezu sa povećanim stepenom rizika za nastanak raka.
Refluks kiseline u trudnoći
Prema nekim procenama, oko dve trećine žena pati od gorušice u trudnoći, čak i ako je nisu imale nikada ranije.
Tokom trudnoće se preporučuju promene životnih navika, kao što su izbegavanje kasnih noćnih obroka i konzumiranje malih porcija.
Svaka žena koja ima težak oblik refluksa tokom trudnoće, trebalo bi da se obrati lekaru zbog lečenja.
Dijagnostikovanje
Refluks kiseline i gorušica su česti i relativno jednostavni za dijagnostikovanje, međutim, moguće ih je zameniti sa drugim problemima koji se ispoljavaju u grudnom košu, a u koje spadaju:
- srčani udar
- upala pluća
- bol u zidu grudne šupljine
- plućna embolija
GERB se često dijagnostikuje samo na osnovu toga što ne dolazi do poboljšanja sa simptomom gorušice, čak ni nakon promena u načinu života i uzimanja lekova za refluks kiseline.
Gastroenterolog može da uputi pacijenta i na sledeća ispitivanja:
- endoskopija gornjeg digestivnog trakta – gastroskopija, endoskopija, ili ezofago-gastro-duodenoskopija (EGDS), direktno posmatranje i snimanje gornjeg sistema za varenje, pomoću endoskopa – savitljivog instrumenta sa kamerom na jednom kraju; pomoću endoskopa mogu da se pregledaju jednjak (ezofagus), želudac (gaster) i dvanaestopalačno crevo (duodenum)
- biopsija – procedura tokom koje se uzima uzorak tkiva radi laboratorijske analize
- radiografija sa barijumom – snimanje jednjaka, želuca i gornjeg dela dvanaestopalačnog creva, nakon gutanja tečnosti koja sadrži barijum, odnosno kontrastnog sredstva koje pomaže da se na snimku dobije bolji kontrast
- ezofagealna manometrija – manometrija jednjaka, procedura tokom koje se meri pritisak u jednjaku
- monitoring impedance jednjaka – ili samo impedanca jednjaka, procedura tokom koje se meri brzina kretanja tečnosti kroz jednjak
- pH metrija – 24h pH metrija jednjaka, pregled kojim se određuje kiselost u jednjaku tokom celog dana.
vidi
Prof. dr Dragan Popović Klinika za gastroenterologiju i hepatologiju Klinički centar Srbije
