KOKSAKI VIRUSI su RNK virusi, koji izazivaju bolest šaka, stopala i usta (HFMD – hand, foot and mouth disease), kao i bolesti mišića, pluća i srca.
Bolest šaka, stopala i usta se najčešće javlja kod dece, mada obolevaju i odrasli.Većina slučajeva bolesti šaka, stopala i usta je samoograničavajuća, pa lečenje nije neophodno.
Simptomi koksaki virusa, obično su povišena telesna temperatura, slabost, osip male plikovi sa tendencijom ulceracije (zagnojavanja i prerastanja u čireve). Najčešći lokaliteti na kojima se pojavljuju osip i plikovi/čirevi su dlanovi, tabani i usta.
Bolest šaka, stopala i usta prolazi za oko 10 dana ne ostavljajući ožiljke, ali pacijent može da prenosi koksaki virusa i nekoliko nedelja.
Premda postoje laboratorijske analize za otkrivanje koksaki virusa, dijagnoza se obično postavlja na osnovu kliničke slike (plikov/čirevi karakteristični za bolest šaka, stopala i usta), a ona može i da se promeni na početku novog izbijanja infekcije i u slučajevima težih oblika bolesti šaka, stopala i usta.
Ne postoji specifični način za lečenje koksaki virusa niti vakcina protiv infekcija.
Prevencija je veoma teška – podrazumeva izbegavanje direktnog kontakta sa osobama obolelim od bolesti šaka, stopala i usta, kao i njihovom stolicom, pljuvačkom i tečnošću iz plikova. Temeljito pranje ruku i čišćenje predmeta koje koriste ovi pacijenti, najbolji je dodatni metod prevencije.
Šta je koksaki virus?
Koksaki virus je član porodice pikornavirusa (lat. Picornaviridae) iz roda enterovirusa. Koksaki virusi su podtipovi enterovirusa, koji imaju samo jednočlanu ribonukleinsku kiselinu (RNK) u svom genomu. Enterovirusi nazivaju se i pikornavirusima – naziv pikornavirusi bi mogao da se prevede kao mali (pico) RNK virusi. Koksaki viruse (lat. Coxacievirus) je prvi put iz ljudskog fecesa izolovao naučnik po imenu Gilbert Daldorf, 1948. godine. Kako je uzorak poticao iz malog mesta Koksaki, u državi Njujork, virus je dobio ime po njemu. U nekim publikacijama koksaki virus se piše i sastavljeno kao koksakivirus.
Koksaki virus simptomi
Koji su simptomi i znakovi infekcije koksaki virusima?
Najčešći znakovi i simptomi koksaki virusia su povišena telesna temperatura na početku, slab apetit i respiratorne bolesti, uključujući grlobolju, kašalj i malaksalost (stalni osećaj umora i iscrpljenosti). Tada simptomi koksaki virusa podsećaju na prehladu ili grip.
Ovaj period inkubacije traje približno 1 do 2 dana posle čega se javljaju drugi simptomi. Površine sa ranicama u ustima javljaju se za dan ili dva nakon početne povišene temperature i razvijaju se u male plikove koji često zagnoje i prerastaju u čireve. Kod brojnih inficiranih osoba (obično dece starosti 10 godina i mlađe) na dlanovima i tabanima javlja se osip koji svrbi. Mogu da budu zahvaćeni i drugi delovi tela, na primer, zadnjica i genitalije. Kod nekih pacijenata dolazi i do pojave konjunktivitisa.
Ovi simptomi koksaki virusa obično traju oko 7 – 10 dana, a nakon toga se pacijent obični potpuno oporavlja. Pacijenti su najzarazniji oko nedelju dana od kada se pojave simptomi, ali kako virus kod inficiranih osoba može da bude pritajen i nedeljama nakon povlačenja simptoma, moguće je da pacijen bude blago zarazan nekoliko nedelja.
Prilično retko mogu da se jave i simptomi kao što je privremeno otpadanje noktiju na rukama i nogama (onihomadeza) i bolova u mišićima grudnog koša i trbuha. Retko bolest može da napreduje do te mere da izaziva virusni meningitis (upale moždanih ovojnica, kod koje su simptomi glavobolja i ukočenost vrata), miokarditis (infekcija srčanog mišića), perikarditis (upala/nakupljanje tečnosti u srčanoj kesi) ili encefalitis (upale mozga).
Infekcija enterovirusom 71 (EV-71) za posledicu ima veću incidencu neuroloških problema, sa simptomima kao što su oni slični poliomijelitisu, meningitisu, encefalitisu, Gijen-Bareovom sindromu i/ili ataksiji (nemogućnost voljne kontrole koordinacije nekih mišića).
Koksaki virus prenošenje
Koksaki virusi su zarazni i prenose sa osobe na osobu. Prenošenje koksaki virusa se uglavnom vrši fekalno-oralnim putem i respiratornim aerosolima. Kapljice koje sadrže viruse padaju na predmete, kao što su igračke i posuđe, pa je moguće posredno prenošenje koksaki virusa na neinficiranu osobu.
Koliko dugo su koksaki virusi zarazni?
Koksaki virus je najzarazniji tokom prve nedelje trajanja simptoma i tada se lako dobija od osobe koja je obolela. Međutim, mogu da se nađu u respiratornom traktu i do 3 nedelje, a u izmetu i do 6 nedelja, nakon inicijalne infekcije, međutim, tokom ovog vremena virusi su već manje zarazni ali ne znači da se infekcija ne dobija.
Koliko traje period inkubacije koksaki virusa?
Period inkubacije za koksaki virus relativno je kratak; traje 1 – 2 dana, sa opsegom od 1 – 5 dana.
Kako se dobija koksaki virus?
Infekcija se obično širi oralno-fekalnom kontaminacijom, mada se povremeno virus širi i kapljičnim putem (kašalj, kijanje itd.). Predmeti poput posuđa, stolova za prepovijanje beba i igračaka, koji su bili u kontaktu sa telesnim tečnostima koje sadrže viruse, takođe mogu da ih prenesu na druge osobe. Premda infekciju mogu da dobiju osobe svih uzrasta, uključujući i odrasle osobe, koksaki virus kod dece je najčešći. Trudnice mogu da prenesu koksaki virus na svoje bebe, što kod novorođenčadi može da izazove ozbiljne posledice. Zato tokom trudnoće žene moraju da obaveste svog akušera akosu se javili simptomi infekcije koksaki virusom, posebno ako su pred porođajem.
Koji su faktori rizika?
Faktori rizika za infekciju koksaki virusima, podrazumevaju fizički kontakt sa pacijentima koji imaju simptome bolesti šaka, stopala i usta. U druge faktore rizika spadaju život u ruralnoj sredini, druženje sa decom u vrtićima i porodice sa mnogo dece. Ovaj virus može da se nađe u izmetu, pljuvački, tečnosti iz plikova i sekretu iz nosa. Čak i pacijenti koji su se oporavili i nemaju simptome i dalje mogu nedeljama da nose koksaki virus. Fetus ili novorođenče izloženi su riziku ako je majka inficirana pred porođaj. Trudnice bi trebalo da izbegavaju kontakt sa pacijentima koji imaju bolest šaka, stopala i usta. Ukoliko se kod trudnice pojave bilo koji simptomi ove bolesti, trebalo bi odmah da se javi svom ginekologu/akušeru.
Koje vrste koksaki virusa postoje i šta mogu da prouzrokuju?
Koksaki virusi mogu da se podele u dve grupe – grupu A i grupu B, koje su zasnovane ne delovanju na novorođene miševe (koksaki virusi grupe A izazivaju povrede mišića, paralizu i smrt; koksaki virusi grupe B za posledicu imaju oštećenja organa i manje ozbiljan ishod). Postoje 23 različita serotipa (serotip je grupa mikroorganizama koji imaju zajedničke antigene na svojoj površini) koksaki virusa grupe A i 6 grupe B. Koksaki virusi inficiraju ćelije domaćina i dovode do toga da one pucaju (liziraju).
Koksaki virus tip A
Virus koksaki grupe A izazivaja herpanginu (bolne plikove u ustima i grlu, na šakama i stopalima, ili svim pomenutim regijama). Bolest šaka, stopala i usta (HFMD) je zajednički naziv za ovu infekciju. Koksaki virus A16 izaziva najveći broj HFMD infekcija u SAD. Najčešće se javljaju kod dece (starosti 10 godina i mlađe), ali ovo oboljenje pogađa i odrasle osobe. Ova dečja bolest ne sme da se meša sa slinavkom i šapom, bolešću životinja koje imaju papke (papkari, u koje spadaju i goveda, svinje i jeleni). Koksaki virusi grupe A izazivaju i upalu očnih kapaka i beonjača (konjunktivitis). Koksaki virus A6 izaziva herpanginu (plikove u ustima) kod novorođenčadi.
Koksaki virus tip B
Koksaki virusi tip B izazivaju epidemičnu pleurodiniju (povišena telesna temperatura i bolovi u trbuhu sa glavoboljom, koji traju oko 12 dana i spontano prolaze). Epidemična pleurodinija je poznata i kao bornholmska bolest (po danskom ostrvu Bornholmu na kome je prvi put opisana). Postoji 6 serotipova koksaki virusa grupe B (od 1 – 6, a B4 neki istraživači smatraju mogućim uzrokom dijabetesa kod brojnih pacijenata).
Obe grupe virusa (A i B) mogu da prouzrokuju meningitis, miokarditis i perikarditis, mada se ova oboljenja retko javljaju kao posledica infekcije koksaki virusima.
Enterovirus 71, poput koksaki virusa, takođe izaziva bolest šaka, stopala i usta. U julu 2012. godine u Aziji, a naročito Kambodži, kod dece zaražena enterovirusom 71 (EV-71) javila se velika stopa smrtnosti usled encefalitisa (akutno zapaljenje mozga) i akutne paralize nalik poliomijelitisu. Ova epidemija se javila uglavnom kod novorođenčadi, beba i dece mlađe od 2 godine.
Koji lekari specijalisti leče infekciju koksaki virusima?
U najvećem broju slučajeva, ukoliko je lečenje neophodno, za to je zadužen pedijatar ili lekar opšte prakse. Međutim, u teškim slučajevima, mogu da se konsultuju lekar specijalista za pedijatrijsku intenzivnu negu i lekar specijalista za infektivne bolesti. Ukoliko dođe do pojave teških komplikacija (na primer, karditis /zapaljenje srca/ ili pleurodinija), mogu da se konsultuju drugi lekari specijalisti, kao što su kardiolog ili pulmolog.
Kako se dijagnostikuje infekcija koksaki virusima?
Dijagnoze se kod pacijenta najčešće postavlja na osnovu kliničke slike. Klinička slika, koja podrazumeva bolne plikove obično na šakama, stopalima i ustima deteta, praćena povišenom telesnom temperaturom, obično je dovoljna za dijagnostikovanje infekcije koksaki virusima. Međutim, u retkim slučajevima, mogu da se urade testovi za identifikovanje virusa, ali ova ispitivanja su skupa i obično je neophodno slanje uzorka u specijalističke virološke laboratorije, koje koriste metodu RT-PCR (reverzna transkripcija lančane reakcije polimeraze), a na rezultate se čeka oko 2 nedelje. Ovo ispitivanje se skoro nikada ne obavlja, pošto je većina infekcija koksaki virusima samoograničavajuća i obično blaga – doduše, ovakva situacija može da se promeni zahvaljujući izbijanju epidemije u Alabami 2011–2012. godine (38 dece, 12% hospitalizovanih, ali bez smrtnih ishoda) i skorašnja epidemija enterovirusa 71 u Kambodži (oko 905 hospitalizovanih mališana je umrlo). RT-PCR ispitivanje može da odredi razliku između brojnih rodova, vrsta i podtipova virusa. Razlikovanje sojeva koksaki virusa od adenovirusa, drugih vrsta enterovirusa, ehovirusa, virusa koji izazivaju mononukleozu i druge virusne bolesti, u budućnosti će možda biti neophodno.
Kako se leči koksaki virus ?
Ne postoji neki posebni metod lečenja za ovu tipično samoograničavajuću bolest (simptomi se povlače bez posebne antivirusne terapije za oko 10 dana). Međutim, simptomatično lečenje (acetaminofen) kojim se snižava telesna temperatura i ublažava nelagoda, trenutno je preporučljivo. Tečnosti za ispiranje usta i sprejevi mogu da ublaže osećaj nelagode u ustima. Preporučuje se i unos tečnosti zbog sprečavanja dehidracije, međutim, kiseli sokovi mogu da nadraže čireve u ustima. Kućni lekovi, poput hladnog mleka, mogu da ublaže simptome u ustima. Neki lekari koriste topički difenhidramin – u obliku gela ili tečnosti, za lečenje neprijatnog osećaja na šakama i stopalima.
Prilično retke komplikacije infekcija koksaki virusima (na primer, infekcija srca ili mozga) zahtevaju posebne individualne tretmane (po mogućnosti humani imunoglobulin ili posebne antivirusne lekove), mada je takvo lečenje retkost i nije još potvrđena njegova bezbednost i delotvornost kod teških oblika bolesti šaka, stopala i usta.
Da li je moguća prevencija infekcije koksaki virusima?
Prevencija infekcije koksaki virusima je teška, ali moguća. Kod dece održavanje strogih higijenskih mera predostrožnosti skoro je nemoguće, ali dobre navike, kao što je pranje ruku nakon menjanja pelena ili dodirivanja inficirane kože, mogu da umanje mogućnost za prenošenje virusne infekcije na druge članove porodice.
Redovno čišćenje predmeta koje deca koriste, naročito igračaka, cucli i drugih predmeta koje ona stavljaju u usta, takođe može da smanji mogućnost prenošenja virusa. Pranje ruku, uopšteno uzevši, predstavlja najbolju preventivnu meru. Trenutno, komercijalna vakcina nije dostupna.
Trudnice bi trebalo da izbegavaju kontakt sa decom (i odraslim osobama) sa bolešću šaka, stopala i usta, jer neka ispitivanja ukazuju na mogućnost da koksaki virusi mogu da izazovu razvojne i druge defekte fetusa.
I pored toga što infekcija i izlečenje bolesti, obično čine pacijenta imunim na ponovnu infekciju istom vrstom virusa koji izazvao bolest, takva osoba nije imuna na druge vrste koksaki virusa. Na primer, neko može da postane imun na koksaki virus B4, ali će i dalje da bude podložan svim drugim vrstama koksaki virusa (na primer, A16). Pored toga, drugi virusi, ako što je enterovirus 71 i ehovirusi (enterični citopatski humani neasocirani virusi), takođe mogu da izazovu HFMD. Shodno navedenom, kod nekih osoba je moguće da imaju višestruke infekcije sa simptomima bolesti šaka, stopala i usta, čak i pored toga što se ponovljene infekcije retko javljaju.
Kineski naučnici su 2014. godine objavili uspešnu 3. fazu eksperimentalne vakcinacije protiv EV-71 infekcije kod beba i dece. Međutim, ova vakcina se još smatra eksperimentalnom, pa nije komercijalno dostupna.
Kakve su prognoze kod infekcija koksaki virusima?
Donedavno, opšte prognoze za većinu pacijenata sa infekcijama koksaki virusima bile su izvrsne, a kod većine dece je dolazilo do potpunog oporavka bez potrebe za posebnom negom (hospitalizacijom).
Međutim, ove prognoze bi mogle da se promene, kao što se to pokazalo u Alabami 2011–2012. godine, kada je 12% dece moralo da bude hospitalizovano.
U izuzetno retkim slučajevima kod pacijenata dolazi do lošeg ishoda sa komplikacijama, kao što su meningitis, perikarditis ili encefalitis.
Nažalost, novorođenčad i mlađa deca inficirana enterovirusom 71, imaju prognoze koje se kreću od dobrih do loših.
